13. Odkrywanie władzy: Sprawczość kobiet w średniowiecznej literaturze i sztuce
Starając się osłabić dominację perspektywy maskulinistycznej w badaniach nad procesami powstawania sztuki średniowiecznej i uwidocznić w nich udział kobiet, w 2012 r. Therese Martin zaproponowała, aby postrzegać kobiety jako aktywne uczestniczki (makers) w kolektywnym działaniu mającym na celu powstanie dzieła sztuki. Intencją badaczki było zwrócenie uwagi na dotąd nieuwzględniane lub marginalizowane obszary związane z procesem twórczym (np. prowadzenie warsztatu, wsparcie intelektualne, finansowe i emocjonalne lub jego brak), w których zachodziły kluczowe dla kształtu dzieła procesy. Celem tej sekcji jest odkrycie mniej oczywistych płaszczyzn, w których manifestowała się sprawczość, a więc też władza, kobiet nad w powstawaniu dzieł literackich, architektonicznych i plastycznych. Ponadto poszukujemy referatów problematyzujących konsekwencje działań artystycznych i fundatorskich na umacnianie władzy kobiet w sferze politycznej oraz gospodarczo-społecznej. Mogą one dotyczyć zarówno obszarów, w których kobiety przejmowały męskie modele rządzenia, jak i sfer, w których negocjowały i formowały odmienne sposoby sprawowania władzy.
13. Exposing power: Women's agency in medieval literature and art
In 2012, Therese Martin proposed a new perspective on the study of medieval art-making processes. She aimed to diminish the masculinist viewpoint's dominance and make women's participation more visible. Her proposal involved recognizing women as active participants, or "makers," in the collective art production process. The researcher aimed to highlight previously neglected or marginalized aspects of art making, such as workshop management, intellectual, financial, and emotional support, or lack thereof, where crucial processes shaping the artwork occurred. This section aims to uncover the less obvious areas in which women's agency, and therefore power, was manifested in the creation of literary, architectural and plastic works. In addition, we are seeking papers exploring the impact of female artists and donors on women's empowerment in political, economic, and social spheres. These can vary from situations in which women assumed traditional male roles of authority to instances in which they negotiated and established alternative methods of excersing power.
W swoim wystąpieniu referent przybliża jaką rolę, związaną z literaturą, pełniły w czasie renesansu Komnenów (XII w.) kobiety powiązane z dynastią panującą w Bizancjum. Okres ten charakteryzował się szczególnym rozwojem różnych dziedzin kultury bizantyńskiej. Jedną z cech wspomnianego renesansu, związaną z dziedziną literatury, była istotna działalność kobiet z rodziny cesarskiej. Na przykładzie konkretnych tekstów oraz wzmianek źródłowych z epoki referent pokazuje wpływ jaki miały one na rozwój literacki epoki. Wspomina m.in. o działalności kobiet jako patronek literatów (np. Irena Dukaina). Ponadto, zaznacza on, że dedykowano im liczne dzieła powstałe w tym okresie czasu. Dla przykładu, Konstantyn Manasses dedykował sebastokratorissie Irenie swój utwór „Synopsis historike”. Szczególne miejsce w referacie autor poświęcił Annie Komnenie i jej „Aleksjadzie”, opisującej panowanie jej ojca Aleksego I – dziele unikalnym w całej historii literatury bizantyńskiej.
Alijt Bake: piśmiennictwo i spawczość w ruchu Devotio Moderna
Alijt Bake (1415–1455), mistyczka i reformatorka związana z ruchem Devotio Moderna, manifestowała swoją sprawczość poprzez działalność piśmienniczą i przywództwo religijne. Jako przeorysza klasztoru Galilea dążyła do reformy duchowości monastycznej, kładąc szczególny nacisk na indywidualne doświadczenie religijne. Kluczowym świadectwem jej działalności intelektualnej jest rękopis Brussel KB 643-44 – staranna kompilacja tekstów teologicznych i mistycznych, obejmująca m.in. dzieła Eckharta, Taulera oraz jej własne pisma. Udział Bake w selekcji i adaptacji tych tekstów wskazuje na jej podwójną rolę, autorki i kuratorki, aktywnie kształtującej monastyczny dyskurs religijny. Referat ma przedstawić sposób, w jaki Bake konstruuje swoją sprawczość (przede wszystkim w swojej autobiografii), ukazując tym samym, jak kobiety w średniowiecznych wspólnotach religijnych manifestowały władzę poprzez działalność literacką i intelektualną.
Dwie twarze emocjonalności kobiet w historiografii bizantyńskiej
Od początku zainteresowania bizantynistów emocjami, zwraca się uwagę na rolę płci w bizantyńskich konceptualizacjach emocji (zob.Stavroula Constantinou, Gendered Emotions in Byzantine Narrative, 2024). W dyskusjach nad tymi zagadnieniami zwraca się uwagę negatywny stosunek do emocjonalności kobiet, które z racji na swoją płeć, były często portretowane jako pozbawione kontroli nad uczuciami. W literaturze naukowej kwestie te zyskały swoistego stereotypu, w którym to niemal zgodnie podkreśla się głównie negatywny charakter emocji kobiet.
Proponowanym wystąpieniem chcę odnieść się do wspomnianych kwestii. Analizując wybrane dzieła historiograficzne w Bizancjum, pragnę ukazać dwoisty charakter emocjonalności kobiet: z jednej strony nieopanowanych i negatywnych reakcji, z drugiej strony uczuć, które choć były wyrażane w nad wyraz ekspresyjny, niemieszczący się w akceptowalnych normach sposób, stanowiły jednak o pozytywnej stronie charakteru i postępowania bohaterek.
Czy tylko „ozdoby Danii”? Kobiety w historiozoficznej koncepcji Swena Aggesena
Referat poświęcony będzie historiozofii Swena Aggesena, duńskiego kronikarza, piszącego w ostatnim dwudziestoleciu XII w. Jak się okazuje, elementem szczególnie ważnym dla konceptualizacji przeszłości przez kronikarza, a zarazem wyłożenia swoich poglądów na zachodzące we współczesnej mu Danii zmiany polityczne, są kobiety. I choć pisze „męską historię”, historię królów, to jednak rolę zworników całej opowieści, a więc i przeszłości Danii z jej współczesnością, stanowią kobiety – głównie królowe, ale w jednym przypadku także anonimowe Dunki. Podczas swojego wystąpienia zarysuję specyfikę wykładu Swena i samych postaci kobiecych na kartach jego dzieła, przedstawiając rolę jaką pełnią w jego wykładzie dziejów ojczystych. Zastanowię się także nad powodami tak szczególnej roli kobiet w jego opowieści zestawiając do ze współczesnymi mu kronikarzami ze Skandynawii, Anglii i Europy Środkowej – a zatem obszarów kulturowo najbliższych autorowi.
Żony, córki, dobrodziejki – pobożne fundacje kobiet z rodu Scheurl
Grosses Scheurlbuch to spisana na początku XVI w. ręką Christopha II Scheurla historia jego powiązanej z Frankonią i Śląskiem rodziny. Autor skoncentrował się na losach jego ojca, sprawach majątkowych oraz fundacjach jego atentatów. Wszystko po to, by wykreować wizerunek rodu Scheurl jako dobrze prosperującej i pobożnej familii. Jednocześnie, na co nie zwracano do tej pory uwagi, źródło to doskonale naświetla aktywność fundatorską kobiet, zwykle niewidocznych za plecami swoich mężów i ojców. Celem referatu jest analiza podejmowanych przez członkinie rodu Scheurl przedsięwzięć fundacyjnych służących budowaniu prestiżu rodu w miejskich wspólnotach Norymbergi i Wrocławia XV w. Mowa będzie o działaniach wymagających dużego nakładu środków, jak i niewielkich gestach o doniosłych konsekwencjach. Jest to też okazja do rewizji dotychczasowych opinii na temat sprawczości i roli kobiet w mozolnym procesie tworzenia potęg średniowiecznych rodów mieszczańskich na wskazanych terenach.
O społecznej historii kobiecego pisania w południowej Francji (XII-XIII wiek). Raport z pięciu lat badań
Niniejszy referat stanowi podsumowanie pięciu lat badań nad społeczną historią kobiecego pisania w oksytańskim obszarze językowym w XII i XIII wieku.
Do opisu wniosków badawczych posłużą trzy główne aspekty badań: twórczość tzw. trobairitz w świetle społecznego statusu kobiety; rola tej twórczości w systemie socjopoetyckim trobar; oraz wpływ ich poetyki na mężczyzn-trubadurów.
Konkluzje wskazują na metonimiczny charakter relacji między społeczno-ekonomiczną pozycją kobiet, wynikającą z tradycji oraz uwarunkowań prawnych, a ich twórczością literacką. W szczególności, podkreślenia wymaga fakt, iż, wbrew przyjętej opinii, poetyka tych tekstów w znacznym stopniu wpływała na męskich autorów. Obecność kobiet w świecie literackim i społecznym nie była zatem zjawiskiem marginalnym, lecz faktem, który zaważył na kształcie tak średniowiecznej poezji, jak i średniowiecznego społeczeństwa południowej Francji.
